Haarlems Dagblad,
bijlage ERBIJ zaterdag, 15
februari 2003
Veertig jaar folk aan het
Spaarne
|
|
Al 125 jaar stimuleert Het Haarlemsche Muziekfonds met financiële bijdragen het muziekleven in deze regio. Dit jubileum is bij uitstek een gelegenheid om in brede zin terug te blikken op één en een kwart eeuw regionale muziekgeschiedenis. Van de Haarlemse Orkest Vereniging - voorloper van het NPO - tot Boudewijn de Groot. Van orgelimprovisatieconcours tot Bevrijdingspop. Geen compleet chronologisch overzicht, maar een verzameling anekdotes en herinneringen. In een maandelijkse serie van dertien afleveringen staat telkens een muziekgenre centraal. De eerste aflevering is gewijd aan de folkmuziek. door Peter Bruyn |
Boudewijn de Groot in 1965 op de plaats waar het allemaal begon: de Waag in Haarlem. Foto: Spaarnestad Fotoarchief
Cobi Schreijer* weet het nog precies: hoe ze destijds - het moet 1964 geweest zijn - Boudewijn de Groot in het televisieprogramma Nieuwe Oogst zijn liedje Elegie Prenatale had zien zingen. En hoe ze de volgende dag bij haar troubadourtaveerne de Waag in Haarlem aankwam en daar twee jongens voor de deur stonden te wachten. “Jij was gisteren op TV!” zei ik tegen de één. Hij informeerde heel schuchter of hij een keer bij mij mocht komen optreden. Dat kon natuurlijk. Ik had die tijd iedere vrijdag open podium.
,,Maar wie schrijft eigenlijk die teksten van jou?'' vroeg ik hem. Hij wees op de jongen naast hem. Dat was Lennaert Nijgh. Die kende ik wel. Ik had hem vanaf begin 1962 al heel vaak in de Waag zien zitten. In het publiek. Altijd heel stil in een hoekje. Kort daarna kwam Boudewijn bijna iedere week wel een paar nummers doen. Ieder nieuw liedje dat hij had, werd in de Waag uitgeprobeerd.''
Boudewijn zelf kan zich die eerste ontmoeting met Cobi Schreijer een kleine veertig jaar later niet meer zo precies voor de geest halen. Maar zo moet het wel ongeveer geweest zijn, meent hij. ,,Het duurde nog wel een week of langer, voordat ik daadwerkelijk in De Waag zong. Mijn allereerste optreden voor publiek naar aanleiding van die Nieuwe Oogst-uitzending was voor de Hervormde Jeugd in de kerk de Kolenkit, in Amsterdam. Dat weet ik heel zeker.''
Een jaar later volgde de landelijke doorbraak met de single
Een Meisje van 16. Op het fotohoesje zie je De Groot met zijn gitaar tegen het
raam van de Waag geleund, waar hij daarvoor talloze keren in betrekkelijke
anonimiteit had opgetreden. Plots veranderde dat. Schreijer: ,,De volgende keer
dat Boudewijn bij mij speelde, stond er opeens een rij tot voorbij Teylers
Museum. Allemaal van die jochies van veertien met spuuglokken die de hele avond
één colaatje dronken. Boudewijn zei nog: 'Cobi, ik vind je publiek in De Waag
wel achteruit gegaan.' En ik antwoordde: 'Boudewijn, dat is niet mijn publiek,
dat is jouw publiek'. Boudewijn zei: 'Ik zing die hit niet, vanavond'. En hij
zong Meisjes van 16 ook niet, terwijl die jochies er maar om bleven roepen.''
Het Goede Uur
Dat was de tijd die de Waag
legendarisch maakte als broedplaats van volksmuziek, folk en van wat later -
véél later - singer/songwriters zou gaan heten. ,,Daarvóór had je helemaal niks
in Haarlem'', zegt Cobi Schreijer*
met grote stelligheid. ,,Ik ben ermee begonnen.'' En niemand spreekt haar
tegen. ,,Ze wisten in Nederland nog niet eens wat dat was, 'folk'.'' Zelf trad
Schreijer in de jaren vijftig al her en der op met Nederlandse volksliedjes.
,,'Heer Halewijn' en zo. Die vond ik heel mooi.'' Een enkele keer zong ze ook
in Het Goede Uur, het kaas-en-wijn etablissement aan het Oude Kerksplein dat
nog altijd bestaat en waar destijds vooral ernstig naar 'klassieke
grammophoonmuziek' werd geluisterd. Maar een serieus podium voor volksmuziek en
folk bestond niet.
Dat veranderde toen er in 1962 een grote Frans Halsmanifestatie in Haarlem kwam. Cobi werd gevraagd om in de Waag liederen uit de tijd van Hals te zingen, in een zeventiende eeuws taveerne-decor. Ze voelde zich meteen thuis in het pand op de hoek van de Damstraat en het Spaarne. Dat smaakte naar méér. Plannen werden gesmeed en op 31 mei 1963 ging de Waag Taveerne officieel open met als vaste bespelers uiteraard Cobi en naast haar Ronnie Potsdammer, een Amsterdamse zanger die zich vooral had toegelegd op vertaalde chansons.
De moeder van de Haarlemse folkscene, Cobi Schreijer, haalde in 1966 Paul Simon (rechts) en Art Garfunkel naar de Waag. Foto Spaarnestadarchief/Ron Bosboom
Cobi haalde in maart 1964 de in Amerika al beroemde Pete Seeger naar de Waag ('daar was toen in Nederland geen mens in geïnteresseerd'); Joan Baez kwam; de Schotse folklegende Alex Campbell; Paul Simon zong er in december 1965, op een Sinterklaas-koopavond, voor zeventien mensen. ,,Een jaar later, toen hij al wereldberoemd was, is hij nog een keer met Art Garfunkel teruggeweest'', vertelt Cobi. ,,Toen hebben ze voor niets opgetreden; omdat ik als allereerste vertrouwen in hem had gehad.''
De reeks verhalen over internationale
beroemdheden die Haarlem aandeden, lijkt onuitputtelijk. Cobi blikt ook graag
terug op de Waag als een soort laboratorium. ,,Het was een proeftuin voor wat
er komen zou. Ik weet nog dat ik er zelf al héél vroeg Mijn vlakke Land, de
Brel-vertaling van Ernst van Altena zong. Maar ja, later koos hij toch een
jonge meid om het op de plaat te zetten. Dat was Liesbeth List. En die zong dat
nog vals ook.''
Toch leverde het bruisende Waagpodium in eerste instantie nauwelijks nieuwe Haarlemse songschrijvers-talenten op. Behalve Lennaert Nijgh en Boudewijn de Groot dan. ,,Ik kwam er al als bezoeker, voordat ik er zelf optrad,'' herinnert de laatste zich. ,,Maar het was eigenlijk meer de sfeer dan de programmering, die mij in die tijd aansprak. Pas later, toen ik professioneel ging zingen, werd ik via Lennaert met Dylan geconfronteerd. Concerten van mensen als Pete Seeger en Tom Paxton bezocht ik niet zo fanatiek. De meesten vond ik eerlijk gezegd een beetje zeikerig. Dat gold zelfs voor mijn eigen zingen; ik wilde het liefst zoals Dylan klinken, die was rauwer. Maar dat kon niet; dat was nu eenmaal niet mijn stem. Donovan zag ik trouwens ook wel zitten. Donovan en Dylan dat waren 'jongens', net als ik in die tijd.''
In 1966 presenteerde Boudewijn de Groot zijn album Voor de
Overlevenden in de Waag. Naarmate hij beroemder werd, trad hij er echter minder
vaak op. ,,Vanaf 1967 kreeg je de flower power. Ik begon ook te blowen en mij
in andere kringen te bewegen. Ik kreeg steeds meer met die hippie-scene en
minder met de folkbeweging.'' De Groot ging, Nijgh bleef en anderen kwamen,
zoals Rikkert Zuiderveld, Ellie Nieman
en Herman Erbé, die echter geen
van allen echte Haarlemmers waren. Astrid de Backer, later Astrid Nijgh, was dat wel.
Evenals de op dat moment nog piepjonge troubadour Paul Marselje die in de
jaren zeventig de LP Spoor 3a maakte en
vermaard werd als wekelijks verschijnende bard op de Spaarndamse Kunstmarkten.
Over de drempel
,,Ik moet 14 of 15 zijn geweest toen ik er voor het eerst als bezoeker kwam'',
vertelt de in 1950 geboren Haarlemmer Paul Marselje. Een paar
klasgenoten van mij speelden toen al zo nu en dan in de Waag. Zelf durfde ik dat
podium nog niet op. Ik weet nog goed dat je daar destijds drie 'scene-tjes'
had: de mensen die optraden, het vaste jonge publiek dat daar bijna als
'groupies' omheen hing en aan die eikenhouten, met kaarsvet volgedropen
tafeltjes vooral elkaar in de gaten hield, en tenslotte het 'gewone' publiek.
Uiteindelijk, tijdens een van de allerlaatste open podia van Cobi Schreijer -
dat moet in 1969 geweest zijn - durfde ik ook iets te zingen. Echt een succes
was dat niet. Maar Cobi kwam na afloop naar mij toe en zei: 'De volgende keer
wéér, hè! Iedereen moet over die drempel.' Die volgende keer kwam pas toen Cobi
al weg was.''
De
Haarlemse troubadour Paul Marselje,
hier in 1971 in het Theater aan de Rijn in Arnhem Foto: Spaarnestad
Fotoarchief/ANP
Het ging financieel niet meer,
motiveert Schreijer haar stoppen met de folkclub in 1969. Ondanks voortdurend
aankloppen bij de gemeente kwam ze niet in aanmerking voor subsidie. En de
bezoekersaantallen waren ook zorgelijk. Rijen voor de deur, zoals bij Boudewijn
de Groot in 1965, waren verleden tijd. En hoewel Haarlemmers tot op de dag van
vandaag chauvinistisch over 'hun' folkclub in de Waag snoeven, wezen de harde
cijfers - in de vorm van het adressenbestand van de Vrienden van de Waag - uit
dat maar éénderde van de trouwe bezoekers uit de Spaarnestad afkomstig was.
Alternatieven
Serieuze concurrerende folkpodia waren er in de jaren zestig nog niet in
Haarlem, benadrukt Marselje. Ook de regio kende nauwelijks alternatieven.
Vanuit IJmuiden waren sinds 1963 Helen, John en Nico Schaap muzikaal actief als
The Shepherds. In eerste instantie met religieus repertoire - 'Dank u, voor
deze nieuwe morgen' - maar al snel zongen ze ook 'verpopte' folk en
volksliedjes. Traditionals als Vier Weverkens naast songs van Dylan en Paul
Simon. ,,We waren enorm populair, maar niet iedereen kon onze versie van die
muziek waarderen,'' vertelt Helen Shepherd. ,,We hebben in de jaren zestig toch
zeker een keer of zes in de Waag opgetreden. Maar ik wist dat Cobi Schreijer
ons te weinig authentiek vond.'' Al snel kwam het trio in een ander circuit
terecht: optredens voor militairen; de Sleeswijk Revues. Folk werd er steeds
minder gezongen. En van een folkpodium in de IJmond was al helemaal geen
sprake.
Begin 1971 werd de Waag als troubadourpodium nieuw leven ingeblazen door een vereniging, opgericht door twee Haarlemse folkliefhebbers: Wim Polak en publicist Frank Herzen. En met succes. De artiesten kwamen terug. Buitenlandse coryfeeën, maar ook Haarlemmers als Paul Marselje en de op dat moment nog volop puberende Maarten Eijsker.
Terwijl Herman Erbé - van wie in 1975 het album De Potsenmaker zou verschijnen - steeds meer het baken achter de bar van de Waag werd, besloot Polak in 1973 tot een nieuw avontuur: zijn eigen folkcafé De Teerling, op vijf minuten lopen in de Kleine Houtstraat. ,,Concurrentie was het niet, want ik programmeerde live-muziek op de donderdag en Herman deed dat in De Waag op zaterdag,'' vertelt Polak. ,,En als hij daar een topgroep als Planxty had staan, dan ging ik natuurlijk ook bij hem luisteren.'' Hij somt namen op van vermaarde folkies die bij hem speelden: John Renbourn, Paul Millns.
Haarlemmers waren er eigenlijk heel weinig bij. Ja, Piers
Hayman, de Brit die hier was komen wonen en drie mooie folkrock-albums zou
maken met gitarist John Kuiper uit Halfweg. En Maarten Eijsker. ,,De Teerling
werd gezien als de nieuwe Waag'', herinnert Eijsker zich. ,,Ik weet nog dat
Willem Polak altijd alle concerten op cassettebandjes opnam. Die werden op andere
dagen dan weer in het café afgespeeld.''
Op zolder
Eind jaren zeventig is het opeens allemaal afgelopen. Cobi Schreijer*
heeft in 1975 nog één poging ondernomen om de gouden tijden op de historische
plek te doen herleven. Maar de jaren zestig blijken definitief passé en het
initiatief is een kort leven beschoren. De Waag wordt een restaurant. ,,Rond
'78 was het genre min of meer dood,'' weet ook Paul Marselje nog.
,,Nederlandstalig was uit. Folk was uit. En in plaats van drie keer per week
kon ik nog maar drie keer per maand spelen.'' Kort daarna werd hij fulltime
politicus en belandde de gitaar voor lange tijd op zolder.
Datzelfde jaar, 1978, deed Willem Polak de Teerling van de hand. Zijn opvolger bleef muziek programmeren, maar dat was vooral rock. Piers Hayman maakte in 1980 zijn derde album met John Kuiper en emigreerde vervolgens naar Nieuw Zeeland. En Maarten Eijsker dompelde zich helemaal onder in de snel opkomende Haarlemse rockscene.
Meer dan tien jaar lijken de folkies en troubadours vervolgens verdwenen uit Haarlem. In 1990 is het wéér Cobi Schreijer die een initiatief neemt. Nu in de Zanderzaal. Boudewijn de Groot en Lennaert Nijgh komen een keer en krijgen veel publiciteit, maar van een werkelijke opleving van het genre kun je niet spreken. Die komt pas een jaar of vijf later, als de termen Americana en singer-songwriter in de populaire muziek net zo'n actuele klank krijgen als 'folk' dertig jaar eerder. Café's als Studio aan de Grote Markt en De Roemer aan de Botermarkt beginnen weer met enige regelmaat Ieren en Amerikanen te boeken. En wat belangrijker is: ook Haarlemse musici worden erdoor aangestoken. Eijsker blaast het stof van z'n akoestische gitaren en zingt weer uit het oude folksongbook. Hij is ook prominent te horen op het in 1998 verschenen album van Te Loo & Comotives, de groep rond Haarlemmer Jeroen te Loo, die zich op de hoes nota bene bijna exact zo laat afbeelden als Boudewijn de Groot op diens comebackplaat Een nieuwe Herfst uit 1996.
Kirsten vertegenwoordigt een nieuwe
generatie songs schrijvende zangeressen. Foto: United Photos De
Boer/Cynthia van Dijke
Nieuwe generatie
Een nieuwe generatie songs schrijvende zangeressen staat op, van wie Kirsten en Bloem al snel door grote
platenmaatschappijen in de armen gesloten en met zachte drang in de richting
van het meer commerciële popcircuit worden geduwd. Maar dat is een kwestie van
productiecosmetica. In 1965 zouden ze gewoon met hun akoestische gitaar op het
Waagpodium hebben gestaan. terwijl Cobi Schreijer*
hen van een afstand goedkeurend en bemoedigend had toegeknikt.
In diezelfde Waag wordt thans zelfs weer regelmatig folk gespeeld en gezongen, zij het héél informeel. Paul Marselje was er onlangs met zijn oude liedjes. En Maarten Eijsker kwam er nog niet zo lang geleden op een spontaan 'schuifdeurenfestivalletje' terecht. Ondertussen reist Boudewijn de Groot met zijn huidige superband van de ene naar de andere uitverkochte schouwburgzaal. Maar in de toegift, als hij helemaal in z'n eentje Verdronken Vlinder en Testament brengt en je doet je ogen dicht, dan voel je bijna hoe het zo'n veertig jaar geleden begonnen moet zijn. <<
Voetnoot:
Cobi Schreijer overleed 30 november 2005. Ze woonde de laatste jaren in een zorgcentrum voor oudere artiesten `Het Rosa Spierhuis` in Laren. In Haarlem woonde ze langdurig in de Ans Lijnstraat. Gedurende de laatste periode daar organiseerde ze thuis allerlei concertjes in de huiskamer, met soms grote namen. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. In die periode trad ze niet graag meer zelfstandig op. Ze vroeg Paul Marselje in 1995 om samen op te treden, zodat als ze te moe werd, Paul het volledig kon overnemen.
Cobi Schreijer >
Paul Marselje tegenwoordig:
CONTACT
06-10667384 / e-mail
